Materiały do przeczytania dotyczące doskonalenia analizy i terapii ruchu

W analizie, ocenie i programowaniu procesu rehabilitacyjnego należy pamiętać o zmianach fizjologicznych związanych ze zmianą wyglądu, ustawienia kończyn dolnych (więcej wiadomości w e-podręczniku).

U osób dorosłych  nieprawidłowości i dolegliwości bólowe w obrębie stóp są często spotykanym problemem. Dolegliwości bólowe w obrębie stóp w zależności od literatury obserwuje się u od kilkunastu do ponad 30% badanych. Częściej obserwuje się je u kobiet, u osób otyłych (BMI > 30,0 kg/m 2). Dolegliwości te mają tendencję do nasilania się wraz z wiekiem. W dwóch dużych badaniach kohortowych przeprowadzonych na osobach rasy kaukaskiej dolegliwości bólowe pojawiły się od 13% (Chingford 1000 Women Study) do 36% (Johnston County Osteoarthritis Project). W tych ostatnich badaniach porównano częstotliwość dolegliwości bólowych występujących u osób rasy kaukaskiej i Afroamerykanów. Częstość występowania bólu stóp w tych grupach była porównywalna (kolejno 35% i 36%). Najrzadziej dolegliwości bólowe stóp zanotowano u Azjatów.

Do najczęściej spotykanych nieprawidłowości w obrębie przodostopia zalicza się: paluch koślawy, paluch sztywny, palce młotkowate, modzele. Ich częstotliwość występowania w zależności od literatury wynosi kolejno: paluch koślawy – 23% (i wzrasta wraz z wiekiem – po 65 roku życia 35,7%), palce młotkowate 8,9%, paluch sztywny bolesny (uważa się że dotyczy 1% osób po 30 roku życia). Badania wskazują, że obecność tych nieprawidłowości może wpływać na: jakość życia, może być powiązana z występowaniem dolegliwości bólowych, obniżeniem jakości funkcjonowania oraz może stwarzać trudności z doborem wygodnego obuwia. Inną, równie często spotykaną dysfunkcją w obrębie stopy jest płaskostopie. Salinas-Torres, V. M. i wsp. (2023) dokonali systematycznego przeglądu literatury dotyczącego występowania płaskostopia. Przeanalizowali 12 publikacji uwzględniając w ocenie 2509 przypadków płaskostopia. Wyniki ich badań wskazują  że płaskostopie występuje częściej wśród u mężczyzn, w młodszym wieku (3-5 lat, 11-17 lat), rasy Azjatyckiej i otyłych. Kobiety i rasa kaukaska są w mniejszym stopniu narażone na płaskostopie. Literatura wskazuje, iż jednym z najczęstszych urazów w obrębie stawu skokowego jest inwersyjny uraz skrętny stawu skokowego. Szacuje się, że skręcenia lub zwichnięcia stawu skokowego każdego dnia doznaje co tysięczna osoba oraz około 6% młodych sportowców. 

W praktyce klinicznej złotym środkiem do diagnozowania dysfunkcji w obrębie stopy i kończyn dolnych jest zdjęcie RTG. W praktyce fizjoterapeutycznej do oceny ukształtowania podeszwowej strony stóp można wykorzystać podoskopy. Po przeprowadzeniu badania uzyskuje się informacje dotyczące długości i szerokości stopy, jakości wysklepienia podłużnego i poprzecznego, ustawienia palucha i palca piątego. Dla uzupełnienia badania ustawienia stóp warto wykorzystać powszechnie stosowany i cieszący się dużą wiarygodnością Test FPI (Foot Posture Index). Test ten jest prostym i szybkim do przeprowadzenia narzędziem nie wymagającym zastosowania żadnego dodatkowego sprzętu. Test ten składa się z sześciu elementów (palpacja głowy kości skokowej, ocena krzywych poniżej i powyżej kostki bocznej, ocena ustawienia kości piętowej, ocena wypukłości okolicy stawu skokowo-łódkowego, ocena wysklepienie podłużnego stopy, ocena przywiedzenia/odwiedzenia przodostopia względem tyłostopia). Za każdy element badany otrzymuje określoną liczbę punktów a suma uzyskanych punktów pozwala zakwalifikować stopę do jednej z kategorii (Dokładny opis testu zawarty jest w e-podręczniku).

W dostępnej literaturze pojawiają się doniesienia wskazujące na powiązania pomiędzy zaburzeniami struktury lub funkcji stóp i potencjalnym ich wpływem na wyżej położone segmenty. Jednakże wśród badaczy nie ma zgodności co do tych zależności a ewentualne wnioski dotyczące wpływu stopy na ułożenie kończyny dolnej powinny być rozpatrywane indywidualnie. Badacze wskazują, iż obecność palucha koślawego może być związana z: wcześniejszymi zmianami zwyrodnieniowymi w obrębie stawu kolanowego, bólem rzepko-udowym, większą rotacją wewnętrzną w stawie biodrowym, wyższymi wartościami kąta Q, większą koślawością tyłostopia, zmniejszoną elastycznością pasma biodrowo-piszczelowego, wyższymi przednio-tylnymi wychyleniami ciała oraz zwiększonym ryzykiem zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa. Inną nieprawidłowością w obrębie stopy mogącą skutkować potencjalnym wpływem na wyżej położone segmenty jest obecność sztywnego palucha. Jego występowanie skutkuje zmniejszoną rotacją wewnętrzną w stawie biodrowym, innym zakresem ruchomości w obrębie stawu skokowego i miednicy podczas chodu w porównaniu do grupy kontrolnej. Z kolei urazy skrętne w stawie skokowym mogą skutkować problemami związanymi z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa oraz stawu kolanowego a występowanie płaskostopia często powiązane może być z: bólami kolan, dolegliwościami bólowymi kręgosłupa lędźwiowego oraz częstszym występowaniem zmian zwyrodnionych w stawach biodrowych. Stąd też wydaje się, iż objęcie pacjenta szeroko pojętą holistyczną oceną jest kluczowe (rozszerzenie tych informacji w formie tabeli zawarte w e-podręczniku).

Podczas oceny ustawienia kończyn dolnych warto pamiętać, iż sposób stania i chodzenia może być uwarunkowany nie tylko dysfunkcjami zlokalizowanymi w obrębie stopy, ale również specyficzną budową anatomiczną kończyn dolnych powyżej stawów skokowych. Przykładem może być antewersja kości udowej, której wielkość zmienia się wraz z wiekiem i osiąga wartość fizjologiczną o wartości 10°-15° ok. 12 roku życia. W przypadku nadmiernej antewersji zarówno rzepki, jak i stopy podczas chodzenia będą skierowane do środka. Jak wskazuje literatura, obecność nadmiernej antewersji wiąże się ze zwiększonym ryzykiem niekontaktowego urazu więzadła krzyżowego przedniego stawu kolanowego. W odwrotnej sytuacji, czyli w przypadku retrowersji kości udowej, pacjenci będą prezentowali przeciwny wzorzec ustawienia kończyny dolnej (dokładny opis zmian antewersji kości udowej wraz z wiekiem dostępny w e-podręczniku).
Mając na uwadze te wiadomości, spróbuj popatrzeć na ustawienie stóp w nieco szerszy sposób uwzględniając ułożenie i wpływ jednego elementu na drugi.