Cel prowadzący do poprawy analizy ruchu i terapii

Ciąża ma głęboki wpływ na organizm kobiety, szczególnie na układ mięśniowo-szkieletowy. Zmiany hormonalne powodują rozluźnienie więzadeł stawowych, przyrost masy ciała oraz przesunięcie środka ciężkości, co prowadzi do hiperlordozy odcinka lędźwiowego kręgosłupa i przedniego pochylenia miednicy (Rys. 1). Ponadto zmiany naczyniowe mogą prowadzić do ograniczenia zaopatrzenia metabolicznego dolnego odcinka kręgosłupa. Najczęstszą dolegliwością mięśniowo-szkieletową w ciąży jest ból dolnego odcinka kręgosłupa [1]. Ciążowy ból pleców (LBP) zazwyczaj rozpoczyna się w drugim trymestrze, średnio w 22. tygodniu ciąży [2]. Szacuje się, że około 56% kobiet w ciąży doświadcza bólu dolnego odcinka kręgosłupa w pewnym momencie ciąży. Efekt ten jest prawdopodobnie wynikiem wielu zmian hormonalnych i biomechanicznych, które zachodzą w trakcie ciąży. Powiększająca się macica rozciąga i osłabia mięśnie brzucha, co dodatkowo obciąża mięśnie lędźwiowe, które kompensują utratę napięcia i siły mięśni brzucha [4]. W wyniku tego kompensacyjna hiperlordoza występuje, gdy macica przesuwa środek ciężkości kobiety do przodu. To działanie powoduje dodatkowy moment zgięcia w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, co prowadzi do zwiększenia obciążenia mięśni kręgosłupa lędźwiowego [3] (Rys. 2).

Rys.1 Ilustracja przedstawiająca przednie pochylenie miednicy i kompensacyjną hiperlordozę.

Rys. 2. Zmiana postawy ciała u kobiety w ciąży.

Co szczególnie ważne, ułatwienie porodu jest możliwe dzięki zapobieganiu przykurczom mięśni, zapewnieniu elastyczności mięśni i dbaniu o kondycję fizyczną w trakcie trwania ciąży. W związku z tym zapobieganie bezruchowi i zwiększanie mobilności w tej grupie jest priorytetem.

Przebieg ciąży ma wymiar fizyczny, kulturowy i biopsychospołeczny.
• Ciąża ma głęboki fizjologiczny wpływ na ciało kobiety, wpływając nie tylko na układ sercowo-naczyniowy, hormonalny i moczowy ale także na układ mięśniowo-szkieletowy, w szczególności na kręgosłup. Wyraźne zmiany hormonalne, którym towarzyszy wzrost masy ciała i obecność ciężarnej macicy, powodują przesunięcie środka ciężkości, wywierając w ten sposób dodatkowe obciążenia statyczne i dynamiczne na szkielet osiowy [5].
• Zmiany postawy są bardzo powszechnym problemem u kobiet w ciąży, co ostatecznie powoduje ból dolnego odcinka kręgosłupa (Rys. 1). Rosnący płód wywiera dodatkowy stres na mięśnie posturalne [6]. Środek ciężkości przesuwa się do przodu i do góry, a krzywizny kręgosłupa, takie jak lordoza i kifoza, zmieniają się, aby zrekompensować i utrzymać stabilność, co powoduje ogromne obciążenie dolnej części pleców i przesunięcie środka ciężkości.
• Uważa się, że mięśnie brzucha, osłabione podczas ciąży z powodu zwiększonego poziomu relaksyny i progesteronu (które rozluźniają mięśnie) lub w wyniku nadmiernego rozciągnięcia mięśni z powodu zwiększonego rozmiaru brzucha, są odpowiedzialne za zwiększenie przedniego pochylenia miednicy (Diagram 1) [7].

• Chociaż czynniki biologiczne i psychospołeczne wywołane procesem ciąży, takie jak zmiany w środowisku, izolacja, samotność i zmiany w obrazie ciała, brak aktywności fizycznej i niewłaściwe odżywianie charakteryzują się zróżnicowaniem kulturowym, zostaną przeanalizowane pod wspólnym nagłówkiem.

• Zmiany emocjonalne w okresie ciąży są bardzo powszechne. Zwykle są one związane z ambiwalencją, częstymi zmianami nastroju, odczuwaniem niepokoju, zmęczenia, wyczerpania, senności, reakcjami od depresyjnych do ekscytacji [8].

 Tabela 1. Diagram opisujący zmiany fizyczne i biomechaniczne podczas ciąży.

W trakcie ciąży kobieta potrzebuje wsparcia fizjoterapeuty, dietetyka, psychologa, rodziny i/lub przyjaciół. Wielodyscyplinarny zespół medyczny współpracuje, aby wspierać zdrowie fizyczne i stan emocjonalny, zapewnić kobietom w ciąży poczucie zdrowia, utrzymać codzienną aktywność życiową i zwiększyć poziom aktywności fizycznej w sferze biopsychospołecznej.

Koncepcja tego kursu ma na celu zademonstrowanie podejścia fizjoterapeutycznego w opiece nad kobietą w okresie okołoporodowym, wskazanie czerwonych flag dla ćwiczeń i wzmocnienie komunikacji interdyscyplinarnej. Przedstawiono i omówiono podejście do biologicznych i psychospołecznych zmian wywołanych przez proces ciąży. W tym module kursu zostaną zaprezentowane metody terapeutyczne mające na celu efektywne zwiększenie aktywności fizycznej u kobiet w okresie okołoporodowym.

Dodatkowe materiały dostępne w e-podręczniku