Lektura materiałów na temat poprawy komunikacji z pacjentem, aspekt międzykulturowy

* Stan psychospołeczny i zdrowie emocjonalne w ciąży

Różne czynniki demograficzne, położnicze i psychospołeczne mogą wpływać na zdrowie psychiczne kobiet ciężarnych. Badania nad czynnikami ryzyka stresu emocjonalnego wykazały, że problemy zdrowia psychicznego w czasie ciąży są związane z czynnikami demograficznymi, takimi jak młody wiek matki [12], niski poziom wykształcenia [13], status singla, wysoki poziom stresu życiowego [14], niski roczny dochód/bezrobocie, trudności finansowe [15, 16], czynniki położnicze, takie jak wcześniejsze ciąże i poronienia [15], niezamierzone ciąże [14], problemy zdrowia psychicznego, czynniki osobiste i relacyjne, takie jak niska satysfakcja z relacji [17] oraz niski poziom lub brak wsparcia ze strony partnerów, rodziny i przyjaciół [14].

Ciąża zawsze wiąże się ze zmianami w funkcjonowaniu psychologicznym kobiet w tym czasie. Zwykle wiąże się z ambiwalencją, częstymi zmianami nastroju, od niepokoju, zmęczenia, wyczerpania, senności, reakcji depresyjnych po podekscytowanie. Podczas ciąży zmiany obejmują wygląd ciała, emocjonalność i seksualność, a pozycja i rola kobiety zyskują nową jakość. Nawet myśli o ciąży mogą wywoływać liczne obawy o jej przebieg i wynik, a zwłaszcza o sam poród. Macierzyństwo jest ważnym wydarzeniem życiowym i choć większość kobiet postrzega ciążę jako pozytywne doświadczenie, to jednak w jej trakcie nasilają się niepokoje i lęki. W istocie, niepokoje w czasie ciąży, tj. obawy (treść obaw) o zdrowie dziecka i dodatkowe równoczesne obawy, zarówno ogólne, jak i związane z ciążą, również wpływają na funkcjonowanie emocjonalne matki. Obawy te mogą mieć charakter antycypacyjny (przed porodem, np. pójściem do szpitala), współwystępować z innymi ogólnymi obawami (np. sprawami finansowymi) i poporodowymi (po porodzie, np. obawami o zdrowie i rozwój dziecka) [18].

Zmiany emocjonalne w różnych trymestrach:

Pierwszy trymestr

• W tym czasie mogą wystąpić emocjonalne wahania między pozytywnymi uczuciami (takimi jak ekscytacja, szczęście i radość) a raczej negatywnymi (takimi jak niedowierzanie, oczekiwanie, zmartwienie i płaczliwość);
• Zależy to od różnych czynników, takich jak dolegliwości ciążowe (nudności/wymioty, refluks, bezsenność), planowana/nieplanowana ciąża, sytuacja finansowa, wsparcie rodziny, postrzeganie ograniczeń stylu życia i poczucie utraty niezależności.

Drugi trymestr

• Chociaż wahania nastroju utrzymują się także w drugim trymestrze, negatywne uczucia mogą czasami łagodnieć;
• Jest to spowodowane zmniejszeniem nudności/wymiotów, większą adaptacją do zmian, pewnym pojęciem o opiece nad ciążą (od pracowników służby zdrowia);
• Badania sugerują, że problemy zdrowia psychicznego (takie jak lęk i depresja) występują rzadziej w drugim trymestrze (w porównaniu do pierwszego i trzeciego trymestru).

Trzeci trymestr

• Negatywne uczucia mogą znów nasilać się w tym okresie. Może to być spowodowane zwiększonym dyskomfortem (np. z powodu bólu miednicy lub pleców), bezsennością, zmęczeniem/wyczerpaniem.

Ponadto, w trzecim trymestrze (w porównaniu do pierwszego i drugiego) stają się bardziej widoczne następujące zmiany psychologiczne:

1. Przejście do rodzicielstwa. Ciąża to początek znaczącej transformacji psychologicznej na drodze do rodzicielstwa. To bardzo skomplikowany proces psychologiczny ustanawiania nowej tożsamości jako rodzica. Obejmuje to ogromną zmianę/adaptację w ramach istniejącego poczucia tożsamości własnej („mentalna reorganizacja”). Niektóre zmiany emocjonalne (takie jak chwiejność emocjonalna, przejściowo niskie samopoczucie, lęk, ambiwalencja, konflikt i regresja) są wynikiem takiej masowej transformacji. Objawy te są tymczasowe, łagodne, całkowicie normalne i powszechne w czasie ciąży. Dlatego należy uspokoić ciężarne kobiety. Jednakże, jeśli objawy utrzymują się i są znaczące a także wpływają na jakość życia, należy przeprowadzić dalszą ocenę, aby wykluczyć jakąkolwiek chorobę psychiczną.

Ciąża aktywuje następujące dwa podstawowe przekształcenia psychologiczne:

A) Wewnętrzna reorganizacja: To odnalezienie na nowo tożsamości własnej, obejmuje następujące procesy:

• Refleksyjne funkcjonowanie;
• Reprezentacja umysłowa;
• Relacja z obiektem;
• Przywiązanie prenatalne.

Wszystkie te procesy (oprócz przywiązania prenatalnego) są szczegółowo opisane poniżej.

B) Zewnętrzna reorganizacja: To zmiana myślenia w odniesieniu do relacji z innymi osobami. Po przyjściu dziecka na świat, relacje kobiety (i partnera) z innymi członkami rodziny (takimi jak jej własna matka i inne dzieci) przyjmują nowy kształt z powodu zmieniających się ról.

Doświadczenie ciąży i porodu jest znacznie uzależnione od:

• relacji z partnerem/rodziną;
• wsparcia społecznego;
• kultury/obyczajów społeczności, do której należy kobieta.

2. Lęk związany z ciążą. Ciąża jako stresujące wydarzenie: Ciąża jest identyfikowana jako silny stresor, który może poważnie wpłynąć na stan psychiczny ciężarnych i rozwiązanie ciąży, ale także na funkcjonowanie psychiczne noworodka. Odpowiednie relacje z partnerem oraz wsparcie społeczeństwa odgrywają ważną rolę w pokonywaniu lęku podczas ciąży.

Sposoby radzenia sobie ze stresem Interakcja z ciężarną odgrywa rolę w jej strategii radzenia sobie z otoczeniem i czynnikami społecznymi. Postawa fizjoterapeuty może mieć wpływ na poziom stresu kobiety ciężarnej. Na przykład zbyt duża uwaga skierowana na ból i brak zachęty do samodzielności pacjentki mogą negatywnie wpłynąć na przebieg leczenia. Ponadto, ból dolnej części pleców spowodowany brakiem ćwiczeń, przyrostem masy ciała w czasie ciąży i rosnącą macicą, zmęczeniem mięśni w wyniku wydłużenia mięśni brzucha i pośladków, zmniejszonym przepływem krwi do miednicy i okolicy lędźwiowej z powodu nacisku macicy na żyłę główną dolną oraz zmiany psychiczne i emocjonalne mogą obniżyć jakość życia ciężarnej z powodu silnego bólu. Wszystkie zmiany zachodzące w ciąży mogą wpływać na postrzeganie własnego ciała, co może utrudniać komunikację. Ponadto, objawy te mogą się różnić w zależności od kultury. Niektóre społeczeństwa, które mają większą świadomość w zakresie zmniejszania objawów ciążowych, zwiększania elastyczności kręgosłupa, zapewniania równowagi i poprawy funkcji dolnej części pleców w przypadku bólu lędźwiowego, powinny wchodzić w interakcje z tymi, którzy nie mają takiej wiedzy. Można więc uzyskać interakcję od każdego z uczestników na temat szczególnie wrażliwych kwestii i sposobów radzenia sobie z nimi w ich kulturze. 

Podstawowe zalecenia dla ciężarnej z bólem dolnej części pleców:

• Korzystanie z leczenia farmakologicznego i wykonywanie badań kontrolnych zgodnie z zaleceniami ginekologa;
• Systematyczna praca z fizjoterapeutą;
• Wykonywanie zalecanych ćwiczeń pomiędzy wizytami u fizjoterapeuty;
• Stosowanie się do zaleceń dotyczących modyfikacji codziennej aktywności fizycznej, diety, snu i odpoczynku.

Czynniki zakłócające rehabilitację. Głównym czynnikiem zakłócającym proces rehabilitacji i stanowiącym największą przeszkodę dla jego skuteczności jest ból. Dlatego jednym z najważniejszych zadań personelu medycznego jest pomoc w łagodzeniu bólu.

Inne trudności zakłócające przebieg rehabilitacji można podzielić na:

• Problemy emocjonalne, których przykładami są negatywne emocje, tłumienie emocji, depresyjność i problemy ze snem.

Wsparcie, które można zapewnić: obecność, okazywanie zainteresowania i troski, rozmowa, słuchanie, stwarzanie możliwości do wyrażania obaw i uwolnienia negatywnych uczuć.

Konsekwencje braku wsparcia: pogorszenie samopoczucia i narastające napięcie związane z tłumieniem emocji

• Kinezofobia i lęk przed uszkodzeniem płodu: strach przed tym, że ciężarna kobieta z bólem pleców dozna kontuzji podczas ruchu. Jest to przesadzona, ale powszechna reakcja, gdy matka z bólem pleców doświadcza kinezofobii i prowadzi całkowicie siedzący, bierny tryb życia. W miarę zmniejszania się intensywności bólu matki i wprowadzania ćwiczeń do codziennego życia, lęk przed ruchem powinien się zmniejszać.

Jednym z najczęściej stosowanych narzędzi do oceny lęku przed ruchem jest Skala Kinezofobii Tampa. Skala ta składa się z 17 stwierdzeń, takich jak „Boję się, że zranię się, jeśli będę ćwiczyć”, „Ból zawsze oznacza, że szkodzę swojemu ciału”, „Nikt nie powinien ćwiczyć, gdy odczuwa ból”. Stwierdzenia są oceniane w skali Likerta od 1 do 4: 1 – zdecydowanie się nie zgadzam / 2 – nie zgadzam się / 3 – zgadzam się / 4 – zdecydowanie się zgadzam (wyższe wyniki wskazują na większe nasilenie kinezofobii). Uczestnik może uzyskać wynik od 17 do 68, a wynik 37 lub więcej wskazuje na kinezofobię. Darmowy dostęp do elektronicznego kalkulatora skali w języku angielskim można znaleźć pod adresem: https://www.physiotutors.com/questionnaires/tampa-scale-kinesiophobia/ (dostęp: 03/09/2023).