Materiały do przeczytania dotyczące doskonalenia analizy i terapii ruchu

CO TO JEST stabilizacja centralna? 

Stabilizacja kręgosłupa obejmuje kompleks lędźwiowo-miedniczny i odnosi się do zdolności utrzymania równowagi kręgosłupa w jego granicach fizjologicznych przy zachowaniu integralności strukturalnej. Kilku autorów zaproponowało bardziej funkcjonalną perspektywę, aby opisać stabilizację centralną, jako podstawę łańcucha kinematycznego odpowiedzialnego za ułatwianie przenoszenia momentu obrotowego i pędu między kończynami dolnymi i górnymi w zadaniach motorycznych w życiu codziennym, ćwiczeniach i sporcie. Stabilizacja kręgosłupa wymaga natychmiastowych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym w celu wywołania odpowiednich kombinacji i intensywności rekrutacji mięśni w celu uzyskania sztywności (tj. stabilności), a także wymagań ruchowych systemu. Stabilizacja kręgosłupa wymaga aktywności ośrodkowego układu nerwowego (OUN), aby wyzwolić odpowiednią kombinację i intensywność rekrutacji mięśni w celu zapewnienia stabilności i mobilności. 

FUNKCJONALNA ANATOMIA STABILIZACJI CENTRALNEJ

Stabilizacja centralna obejmuje cylinder mięśniowy składający się z mięśnia poprzecznego brzucha (TVA) i wewnętrznych mięśni brzucha z przodu, mięśnia wielodzielnego i tylnych włókien mięśnia lędźwiowego większego z tyłu, przepony na górze i mięśni dna miednicy na dole. Mięśnie te są zakotwiczone w powięzi piersiowo-lędźwiowej i okolicy kręgosłupa, tworząc tak zwany łańcuch kinematyczny. Jednym z parametrów wpływających na mechanikę i sztywność kręgosłupa jest ciśnienie w jamie brzusznej (IAP). 

Ciśnienie w jamie brzusznej jest zwiększane poprzez napięcie powięzi piersiowo-lędźwiowej i skurcz mięśni, takich jak poprzeczny brzucha i wielodzielny. 

Zwiększone napięcie powięzi piersiowo-lędźwiowej i wynikające z tego ciśnienie w jamie brzusznej, które wynika ze skurczu mięśni, również odgrywają rolę w stabilizacji każdego kręgu kręgosłupa w tym regionie. 

Łańcuch kinematyczny stabilizacji centralnej, który obejmuje grzebień biodrowy, tułów i obręcz miednicy, odpowiada za kontrolę postawy, ogólną kontrolę ruchu, a także rozkład i przenoszenie sił w obszarze kończyny dolnej.

Hodges i Richardson opisali mechanizm “sprzężenia zwrotnego”, co oznacza, że mięśnie głębokie są aktywowane przed ruchami kończyn górnych lub dolnych. Ta wczesna aktywacja zapewnia stabilność tułowia podczas ruchów. Proces “sprzężenia zwrotnego” polega na rekrutacji mięśni głębokich w celu wsparcia ogólnego ruchu, co pozwala na płynne, nieskompensowane ruchy. U zdrowych osób mięśnie poprzeczne brzucha i wielodzielne kurczą się, zanim ramiona lub nogi się poruszą, stabilizując kręgosłup lędźwiowy. 

Ruch funkcjonalny definiuje się jako zdolność do utrzymania równowagi, mobilności i stabilności wzdłuż łańcucha kinematycznego. Integralny ruch funkcjonalny jest wzorem precyzji i wydajności. Deficyty kontroli postawy, zaburzenia równowagi, zmiany propriocepcji i nieefektywna kontrola motoryczna przyczyniają się do pojawiania się bólu, dysfunkcji i nieprawidłowych wzorców ruchowych. 

Wyniki badań wskazują, że słaba stabilizacja centralna może zwiększać ryzyko urazów kończyn u osób aktywnych fizycznie.

Dodatkowe materiały dostępne są w e-podręczniku.

STABILIZACJA CENTRALNA W ZAPOBIEGANIU URAZOM 

Stabilizacja centralna obejmuje pasywne struktury kręgosłupa piersiowo-lędźwiowego i miednicy, a także aktywne zaangażowanie mięśni tułowia. Stabilność opiera się na nerwowo-mięśniowej kontroli tułowia w odpowiedzi zarówno na siły wewnętrzne, jak i zewnętrzne, w tym te generowane przez odległe części ciała oraz oczekiwane lub nieoczekiwane zakłócenia. Zgodnie z ogólną definicją w literaturze medycyny sportowej, stabilność stanowi podstawę dynamicznej kontroli tułowia, umożliwiając generowanie, przenoszenie i kontrolę siły i ruchu na dalsze segmenty łańcucha kinematycznego. Stabilizacja centralna  jest podstawowym elementem regularnych zajęć sportowych, obejmującym zintegrowaną aktywację wielu segmentów w celu zapewnienia generowania siły, proksymalnej stabilności dla mobilności dystalnej i zrównoważonego ruchu.

Jak wskazują autorzy, nawet niewielkie zaburzenia propriocepcji i kontroli nerwowo-mięśniowej mogą wpływać na ryzyko urazów kończyn dolnych w populacjach aktywnych osób i występowanie bólu krzyża (LBP). 

Warto jednak zauważyć, że koncepcja stabilizacji centralnej ma zarówno zwolenników, jak i krytyków, naukowcy Ci wyrażali różne punkty widzenia na ten temat w istniejącej literaturze. 

Dodatkowe materiały dostępne są w e-podręczniku.

DIAGNOSTYKA FUNKCJONALNA STABILIZACJI CENTRALNEJ 

Diagnostyka funkcjonalna to dziedzina fizjoterapii, która zajmuje się oceną układu mięśniowo-szkieletowego, w tym oceną rekrutacji, siły i wytrzymałości mięśni tułowia. Pozwala na identyfikację dysfunkcji, zaburzeń kontroli nerwowo-mięśniowej i na podstawie tych ustaleń zaplanowanie i wdrożenie programu fizjoterapii poprawiającego ogólne funkcjonowanie. Wdrożenie odpowiedniej diagnostyki jest kluczem do stworzenia optymalnego planu terapeutycznego.

Najprostszym sposobem oceny funkcji mięśni stabilizacyjnych jest ocena dobrowolnego skurczu mięśnia poprzecznego brzucha. Polega to na badaniu palpacyjnym mięśnia poprzecznego brzucha w kierunku przyśrodkowym i tuż poniżej kolców biodrowych przednich górnych, tuż obok mięśnia prostego brzucha. Ocenę przeprowadza się, gdy dana osoba “wciąga pępek” bez głębokiego oddechu. To wstępne badanie pomaga zidentyfikować nieprawidłową rekrutację i/lub funkcjonowanie mięśni. Oprócz badania palpacyjnego do oceny skurczu mięśni stosuje się również obiektywne metody, takie jak ultrasonografia (USG). Aby ocenić siłę i wytrzymałość mięśni stabilizujących, można zastosować testy diagnostyczne, takie jak protokół testu wytrzymałości mięśniowej McGill’a. 

Test składa się z 3 ćwiczeń, a wyniki zapisywane są w przygotowanym protokole.

1. Test wytrzymałości zginaczy tułowia ocenia wytrzymałość głębokich mięśni stabilizujących w tym mięśnia poprzecznego brzucha, mięśnia czworobocznego lędźwi i mięśnia prostownika grzbietu. Jest to test izometryczny również na czas, który koncentruje się na statycznym skurczu tych mięśni, które pomagają ustabilizować kręgosłup i trwa do momentu wystąpienia zmęczenia lub znacznych ruchów kompensacyjnych tułowia (fot. 1).
2. Test wytrzymałości bocznej tułowia mierzy wytrzymałość mięśni bocznych, w tym mięśni poprzecznego brzucha, skośnych, czworobocznych lędźwiowych i prostowników kręgosłupa. Ten test czasowy polega na ocenie statycznego, izometrycznego skurczu mięśni bocznych po obu stronach tułowia w celu ustabilizowania kręgosłupa. Test wykonywany jest w leżeniu na boku, z uniesionymi biodrami i podparciem ciężaru ciała na łokciach i stopach. Ten test jest przeprowadzany dla obu stron ciała (fot. 2).
3. Test wytrzymałości prostowników tułowia ocenia wytrzymałość mięśni tułowia, w tym mięśni prostowników grzbietu, mięśni najszerszych grzbietu, biodrowo-żebrowych i wielodzielnych. Jest to czasowy, izometryczny test, który polega na statycznym skurczu mięśni prostowników, które stabilizują kręgosłup. Test przeprowadzany jest z leżeniem przodem, z biodrami i górną częścią tułowia wysuniętymi poza krawędź stołu, podczas gdy kończyny dolne są ustabilizowane (fot. 3).

Fot. 1 Test wytrzymałości zginaczy tułowia

Fot. 2 Test wytrzymałości bocznej tułowia

Fot. 3 Test wytrzymałości prostowników tułowia

Wyniki uzyskane z testów, które są mierzone w sekundach, są wprowadzane do przygotowanego protokołu badania, a następnie poddawane analizie. 

Zestaw testów wytrzymałości mięśni tułowia McGill’a – karta rejestracyjna

https://docs.google.com/document/d/1iiVclYqIraPJsKZfOpvW_As0uD4vftkJg0Dm-qvgGnA/edit?usp=sharing

TRENING 

Po przeprowadzeniu funkcjonalnych testów diagnostycznych, takich jak protokół McGill’a i przeanalizowaniu wyników, można zaplanować program treningowy lub fizjoterapeutyczny. Interwencja powinna być indywidualnie dopasowana do poziomu sprawności fizycznej ćwiczącego. Aby zwiększyć intensywność ćwiczeń, należy zastosować trening progresywny. Obejmuje to ruchy górnej części ciała, ćwiczenia oddychania przeponowego, trening na niestabilnych powierzchniach trening funkcjonalny specyficzny dla danego sportu. Ćwiczenia progresywne poprawiają rekrutację mięśni i mają pozytywny wpływ na wyniki sportowe oraz zapobieganie kontuzjom. 

Trening mięśni tułowia jest integralną częścią fizjoterapii i stanowi podstawę zdrowego ruchu ciała. Dysfunkcje stabilizacji centralnej mogą prowadzić do zwiększenia sił działających na kręgosłup i rozwoju kompensacji w dystalnych częściach ciała. To z kolei może skutkować przeciążeniami kręgosłupa i biomechanicznie nieefektywnymi ruchami, co prowadzi do zmniejszenia ogólnej funkcji. 

Trening stabilizacji centralnej obejmuje ćwiczenia gorsetu mięśniowego otaczającego tułów i kompleksu lędźwiowo-miednicznego. Jego podstawowym zadaniem jest zapewnienie stabilności i ochrony kręgosłupa podczas różnorodnych ruchów, począwszy od codziennych czynności, aż po skomplikowane ruchy w sporcie.

Jest to powiązane z ich funkcją, która obejmuje:

• Zmniejszenie sił działających na kręgosłup;
• Umożliwienie prawidłowego i najbardziej efektywnego przeniesienia sił z dolnej części ciała na górną i odwrotnie.

Wytrzymałość mięśni stabilizujacych tułów jest istotnym elementem w zapobieganiu urazom i bólom krzyża (LBP), a także w poprawie wyników sportowych. Zapobieganie urazom wiąże się z lepszą stabilnością kręgosłupa podczas ruchu i zdolnością do wykonywania fizjologicznych wzorców ruchowych bez patologicznych kompensacji. Aby osiągnąć ruchomość w stawach obwodowych, konieczne jest wcześniejsze uzyskanie stabilności proksymalnej. Istotnym aspektem treningu jest prawidłowe, kontrolowane oddychanie przeponowe, które warunkuje prawidłowe napięcie mięśni głębokich. 

Trening mięśni tułowia, jak każdy inny trening mięśni, powinien być progresywny, co oznacza, że obciążenie treningowe powinno być stopniowo zwiększane. Ważne jest, aby pamiętać, że zbyt gwałtowny progres może prowadzić do nieprawidłowych wzorców ćwiczeń lub ruchów kompensacyjnych. 

Ćwiczenia podstawowe mogą obejmować: Bird dog, Side plank, McGill sit-ups, Glute Bridge Hold, and Pallof press z taśmą oporową.

 Przykładowy 4-tygodniowy plan treningowy znajduje się w e-podręczniku w celach informacyjnych.