Materiały do przeczytania dotyczące doskonalenia analizy i terapii ruchu

Zdrowie psychiczne i fizyczne osób starszych (ocena i podejście terapeutyczne)

Odpowiednie podejście fizjoterapeutyczne do zdrowego starzenia się obejmuje między innymi ćwiczenia kalisteniczne, terapie muzyczno-taneczne, ćwiczenia poznawcze itp. Przy podejmowaniu decyzji o formie terapii należy wziąć pod uwagę aktualny stan kliniczny osoby starszej oraz poziom dotychczasowej aktywności fizycznej. Ocena stanu klinicznego osoby w podeszłym wieku obejmuje ocenę stanu fizycznego i psychicznego, w celu wykrycia ewentualnych chorób i dolegliwości.

Testami zalecanymi do oceny funkcji poznawczych są Mini-Mental Test oraz test MoCA. Mini-Mental Test pozwala ocenić funkcje poznawcze w około 10 minut. Wyniki testu zwykle pogarszają się wraz z wiekiem. Osoby z wyższym wykształceniem mogą uzyskać wyższe wyniki. Z tego powodu może być konieczna interpretacja wyników z uwzględnieniem takich czynników, jak wiek, wykształcenie i pochodzenie etniczne danej osoby (w tym miejscu w grę wchodzą czynniki międzykulturowe). Wyniki Mini-Mental Test mieszczą się w przedziale od 0 do 30. Wynik 25 i więcej uważany jest za prawidłowy. Wynik poniżej 10 wskazuje na poważne ubytki poznawcze. Wyniki od 10 do 19 wskazują na umiarkowaną demencję. Wyniki od 19 do 24 wskazują na wczesne stadium demencji.

Jako kolejny test oceny funkcji poznawczych polecamy test MoCA. Montrealska Skala Oceny Funkcji Poznawczej (MoCA) została opracowana jako szybki test przesiewowy w kierunku łagodnych zaburzeń poznawczych. MoCA ocenia różne funkcje poznawcze takie jak: uwaga i koncentracja, funkcje wykonawcze, pamięć, język, umiejętności strukturyzacji wizualnej, myślenie abstrakcyjne, liczenie i orientacja. Przeprowadzenie testu trwa około 10 minut. Najwyższy łączny wynik, jaki można uzyskać to 30. Wynik 21 i więcej jest uważany za prawidłowy.

Powszechnie przyjmuje się, że oznaki starości nasilają się w wieku 60 lat i stabilizują się w wieku 80. W rezultacie osoby starsze stają się mało aktywne, co skutkuje zmniejszeniem masy mięśniowej, a zwiększeniem poziomu tkanki tłuszczowej. Z tego powodu ocena stanu odżywienia powinna być przeprowadzana rutynowo raz w roku (kwestia ta zostanie omówiona z podejściem multidyscyplinarnym). Wszystko to może prowadzić do wzrostu masy ciała.

Dyskryminacja społeczna ze względu na wiek biologiczny lub kalendarzowy jest powszechna w życiu społecznym. Przekonanie, że wraz z wiekiem osoby starsze powinny być otoczone szczególną opieką nasila to zjawisko. Celem powinno być aktywne starzenie, a nie bierna postawa. Wymaga to od seniorów aktywnego stylu życia i zdrowych nawyków żywieniowych a także zmian w polityce społecznej. Izolacja społeczna, poczucie osamotnienia, depresja, utrata rówieśników powodują u osób starszych ograniczenie aktywności fizycznej. Oprócz zachodzących zmian fizjologicznych, także brak aktywności i ograniczenie czynności codziennych mogą wpływać na zdrowie fizyczne. Zdrowe starzenie się powinno być również oceniane pod kątem sprawności fizycznej i funkcjonalnej. Można tu wykorzystać test „Wstań i idź” (TUG). W trakcie testu mierzony jest czas, w jakim osoba starsza siedząca na krześle na polecenie fizjoterapeuty wstanie, obejdzie punkt oddalony o 3 metry i usiądzie z powrotem na krześle. Czas powyżej 15 sekund potrzebny na wykonanie tego zadania wskakuje na zwiększone ryzyko upadku.

Ćwiczenia zwiększają siłę i elastyczność mięśni, poprawiają funkcje układu sercowo-naczyniowego i oddechowego, a także zaspokajają codzienne potrzeby energetyczne i motywacyjne, potrzebę kontaktów towarzyskich i wpływają pozytywnie na nastrój. Dzięki temu osoby starsze mogą przeżyć okres starości w lepszym zdrowiu i samopoczuciu. W tym kontekście zdrowe starzenie się obejmuje zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne. Do utrzymania i poprawy zdrowia fizycznego, zwiększenia mobilności i zapobiegania bezczynności odpowiednie są ćwiczenia kalisteniczne oraz delikatne ćwiczenia rozciągające. Zaleca się wykonywanie maksymalnie sześciu ćwiczeń aerobowych i kalistenicznych. Ćwiczenia mogą poprawić sprawność fizyczną, funkcje poznawcze i jakość życia. Zaleca się wykonywanie ćwiczeń 3 razy w tygodniu przez 4 miesiące, średnio przez 45-50 minut dziennie, pod nadzorem fizjoterapeuty. Ponadto badania wykazały pozytywny wpływ ćwiczeń kalistenicznych na pamięć operacyjną oraz procesy uczenia się [4].

U zdrowych osób ćwiczenia fizyczne poprawiają uczenie się przestrzenne, mogą również działać zapobiegawczo w zakresie pogorszenia funkcji poznawczych pojawiających się wraz z wiekiem. Osoby o wysokim poziomie sprawności fizycznej mogą bardziej elastycznie wykorzystywać swoje zdolności poznawcze, aby sprostać potrzebom środowiska, w którym funkcjonują. Pogorszenie procesów poznawczych rozpoczyna się już w średnim wieku. Stwierdza się, że regularne ćwiczenia fizyczne mogą spowolnić lub wręcz odwrócić tę sytuację [5]. Jednym z głównych efektów pozytywnego wpływu aktywności fizycznej na cechy poznawcze osób starszych jest wzrost BDNF, który zachodzi w trakcie ćwiczeń. BDNF jest niezbędnym białkiem, które należy do rodziny neurotrofin i odgrywa bardzo ważną rolę w neurobiologii, ponieważ pozytywnie wpływa na plastyczność strukturalną i funkcjonalną ośrodkowego układu nerwowego (OUN) [6]. Białko BDNF uczestniczy w procesach uczenia się i zapamiętywania oraz adaptacji morfologii mózgu (np. plastyczności), w szczególności w dłuższej perspektywie [7].